Belgisch sterrenkundig onderzoek

Het Planetarium van Brussel is een van de meest herkenbare en geliefde wetenschapsinstellingen van de Belgische hoofdstad: een karakteristieke groene koepel op de Heysel/Heizel-vlakte die al generaties bezoekers uitnodigt om naar de sterren te kijken, ook al gebeurt dat binnen, onder een projectiekoepel.

Wanneer je de nachtelijke hemel bekijkt met een telescoop, richt je je waarschijnlijk instinctief op de helderste sterren, de mooiste nevels of de planeten van ons eigen zonnestelsel. Maar ver weg, bijna onzichtbaar voor het blote oog, bevinden zich talloze zwakke, koele sterren die misschien wel het meest veelbelovend zijn in de zoektocht naar bewoonbare exoplaneten.

De European Southern Observatory (ESO) is een intergouvernementele organisatie die in 1962 opgericht werd en vandaag de dag 14 Europese leden telt. Met België als één van de zes stichtende leden wou men met de ESO het Europees astronomisch onderzoek stimuleren en samenwerkingen organiseren.

Hoewel sommige mensen beweren dat ze meermaals meteorieten hebben gevonden voor hun deur of op straat, zijn er slechts vier gevallen bekend waarbij een rots uit de ruimte terug werd gevonden op Belgisch grondgebied. Daarnaast zijn er nog enkele oudere gevallen waarbij men niet zeker is of het echte meteorieten zijn wegens gebrek aan bewijsmateriaal. In dit artikel bespreken we de meteorieten die werden teruggevonden in België.

Op een uitgestrekt plateau, in de buurt van het Waalse dorpje Humain, bevindt zich al sinds de jaren '50 van de 20ste eeuw een heus radio-observatorium dat wordt gebruikt voor zonnewaarnemingen. De wetenschappelijke gegevens afkomstig van dit observatorium, dat eigendom is van de Koninklijke Sterrenwacht van België, worden vandaag de dag verwerkt en gebruikt door het Solar Terrestrial Center of Excellence (STCE).

In tegenstelling tot Vlaanderen telt Wallonië minder volkssterrenwachten waar het grote publiek terecht kan om kennis te maken met het heelal en haar objecten. Toch bevinden er zich in Wallonië verschillende sterrenkundige verenigingen en gedreven amateur-astronomen die hun passie over de sterrenhemel met iedereen delen.

Op een prachtige locatie, op een hoogte van ongeveer 440 meter boven de zeespiegel, in de Belgische Ardennen bevindt zich het Observatoire Centre Ardenne (OCA). Deze indrukwekkende sterrenwacht, met zijn zes waarneemkoepels, planetarium en didactisch leslokaal, is de parel van de amateur-sterrenkunde in Wallonië met als hoofddoel astronomie toegankelijk te maken voor iedereen.

Planetoïden, ook wel 'asteroïden' genoemd, zijn rotsblokken en klompen steen die net als de planeten in ons zonnestelsel in een baan om de zon draaien. De meeste planetoïden bevinden zich tussen de banen van de planeten Mars en Jupiter in de zogeheten 'planetoïdengordel' en hun grootte varieert van enkele meters tot enkele honderden kilometers.

Op de Europese sterrenwacht van La Silla in Chili werd in 2010 een nieuwe telescoop in gebruik genomen met een unieke naam die de Belgische inbreng van dit project sterk accentueert. De TRAnsiting Planets and PlanetesImals Small Telescope (TRAPPIST) gaat op zoek naar planeten buiten ons zonnestelsel (exoplaneten) en onderzoekt daarnaast ook kometen die in een baan om de Zon draaien.

België heeft een rijk verleden op vlak van sterrenkundig onderzoek. Zo begon men in 1827 aan de Schaarbeekse Poort in Sint-Joost-ten-Node aan de bouw van een eerste Belgische sterrenwacht waarna deze verhuisde naar Ukkel. Aan de Koninklijke Sterrenwacht van België, en ook vanop andere locaties, werden doorheen de jaren tal van nieuwe hemellichamen ontdekt door Belgische sterrenkundigen waaronder ook kometen. In dit artikel overlopen we de belangrijkste 'Belgische' kometen.

Vlaanderen telt officieel zes volkssterrenwachten. Een volkssterrenwacht heeft als belangrijke taak het grote publiek te informeren over sterrenkunde en ruimtevaart en zowel de jeugd alsook volwassenen warm te maken voor deze bijzondere hobby. Elke volkssterrenwacht beschikt hierdoor over één of meerdere telescopen, een bibliotheek, vergaderruimte, tentoonstelling en/of auditorium.

Sinds het voorjaar van 2001 gebruiken onderzoekers van het Instituut voor Sterrenkunde (IvS) van de K.U. Leuven de Mercatortelescoop die gebouwd werd op een hoogte van 2 333 meter op het Canarische eiland La Palma. De telescoop op het Observatorio Roque de los Muchachos werd genoemd naar de beroemde Vlaamse cartograaf Gerardus Mercator die studeerde en les gaf aan de universiteit van Leuven. 

In oktober 2014 gooit de Ruimtepool in Ukkel haar deuren open voor het grote publiek. Het Koninklijk Observatorium, het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie en het Koninklijk Meteorologisch Instituut zijn dan te bezoeken. Een eeuw geleden, op 14 augustus 1915, was de voorloper van de Ruimtepool onderwerp van een artikel in het weekblad L’Événement Illustré.